کاربرد اصول ارگونومی در طراحی صندلی اداری

1 - مقدمه مقاله :
در عصر حاضر می توان گفت که مردم و یک سازمان به واسطه شهروندان و کارکنانشان شناخته می شوند. پیشرفت یک سازمان ارتباط نزدیکی با سلامتی و تندرستی کارکنانش دارد. نیاز به توجه هر چه بیشتر به عوامل انسانی در هر سازمانی بدون شک جزو مهمترین اصول و معیارهای آن سازمان است، زیرا تمامی سازمان‌ها بدون استفاده از منابع انسانی، در واقع به معنی و بی‌اعتبار هستند فلسفه وجود شان به خطر می‌افتد. از طرفی نیروی انسانی ، کار و بهره وری ، تولید و صنعت واژه های هستند که با یکدیگر ارتباطی تنگاتنگ دارند. زمانی که سخن از بهره وری نیروی انسانی پیش می آید انسان به عنوان یک اپراتور یا بعنوان یک عامل حرکت و نیروی فعال مطرح می شود. بنابراین، دقت، سلامت و کارآیی افراد در مشاغل مختلف از حرف خدمات ، تحقیقات و آموزش گرفته تا کشاورزی و صنعت ، جزو عوامل مهم در بهره‌وری می باشد. همچنین از آنجا که حجم وسیعی از نیروهای کار، امور محوله خود را بصورت نشسته و با استفاده از صندلی انجام می دهند، طراحی و ساخت صندلی های ارگونومیک، نقشی عمده در ارتقای سطح سلامت کارکنان،کاهش صدمات جسمانی و افزایش بهره وری نیروهای کار دارند. با توجه به اهمیت موضوعات ارگونومیک در طراحی صندلی، شرکت های معتبر مانند

کالج چوب آل، نیلپر،لیو،آریکا،نظری،هلگر،اروند،رادسیستم،رایانه صنعت،پاندا

بعنوان شرکتی معتبر در طراحی و ساخت صندلی و مبلمان اداری که موفق به ساخت صندلی های بسیارمتنوع در زمینه اداری و هتل و رستوران به صورت ارگونومیک شده اند.

از سال های تحقیقات گسترده ای که در زمینه ارگونومی صندلی و مبلمان اداری انجام شده است. بر این اساس مطالعات جامعی بر روی ابعاد، عملکرد، کاربری، مواد اولیه و زیبایی صندلی های ارگونومیک با هدف تدوین استانداردهای ارگونومی در طراحی صندلی ها با کاربرد متنوع مدیریتی کارشناسی کارمندی انتظار دانشجویی مهندسی آزمایشگاهی هتلی رستورانی صورت گرفته است.

در حال حاضر شرکت معتبر در طراحی ساخت محصولات خود ارگونومی را بودن محصولات را رعایت و در مسیر ارتقاء سطح ارگونومیک کلیه محصولات خود حرکت می کند. در این مقاله ابتدا، مبانی علم ارگونومیک و فیزیولوژی نشستن و در ادامه پارامتر های مهم در طراحی صندلی های ارگونومیک مطرح و در انتها بطور خلاصه رویکرد شرکت معتبر در طراحی ساخت محصولات ارگونومیک بیان شده است.

2 - ارگونومی
یکی از مسائل مهم که در واحدهای صنعتی تولیدی ، فعالیت‌های کشاورزی، خدماتی، آموزشی حائز اهمیت می‌باشد این است که سلامت افراد در حد مطلوب حفظ شود و افراد قادر باشند در سایه بهداشت و ایمنی کار، به به وظایف محوله خود بپردازند. بی تردید انجام فعالیت های مختلف چه در قالب یک شغل صنعتی یا اداری و چه در زمان های غیرشغلی مانند فعالیت در منزل می تواند به نوعی باعث بروز آسیب های جسمانی گردد. جابجا کردن کالا و قطعات به طور ناصحیح، ایستادن یا نشستن های طولانی، کار با ابزارها ، اعمال نیرو و سایر موارد مشابه، عوامل خطرسازی را برای بروز صدمات اسکلتی – عضلانی مهیا می سازند. یکی از علومی که در این راستا توانسته است راهکارهای مناسب برای برقراری بهتر و شایسته شرایط فعالیت افراد و مناسب محیط های کار با نیازانسان ارائه دهد علم ارگونومی یا مهندسی عوامل انسانی است. ارگونومی دربرگیرنده ارتباط متقابل انسان با اطراف خود می‌باشد. در علم ارگونومی مباحث گوناگونی مطرح هستند که با بکارگیری آن ها می توان به نوعی مشکلات جسمانی و یا رفتاری کاربران را رفع میی نمایند در واقع هدف مهندسی انسانی رفع مشکلات افراد در حین انجام کار، تسهیل فعالیت‌ها و دستیابی به شرایط مطلوب‌تر می‌باشد. ارگونومی یا مهندسی عوامل انسانی علم اصلاح و بهینه سازی محیط ، مشاغل و تجهیزات است به گونه ای که سه فاکتور یاد شده با قابلیت ها و محدودیت های انسان تطابق داشته باشد و در این راستا نیز در پی حصول دو هدف اصلی است که عبارتند از ارتقاء سطح سلامت و همچنین بهره وری (صادقی 1379،Naeini2009)) با عنایت به تعریف اخیر دامنه ی عملکرد ارگونومی وسیع می باشد برای نمونه موارد زیر را می توان به عنوان بخشی از حیطه عملکرد ارگونومی تلقی نمود:
طراحی ایستگاه های کار ( نشسته، ایستاده، توام ) ، آنالیز ایستگاه های کار ، بررسی توانمندی افراد در مشاغل مختلف، طراحی سیستم های حمل دستی کالا ، بررسی نشانگرها و کنترل کننده ها، بررسی و طراحی ساخت ابزارهای دستی، بررسی ارتباط بین ضربان قلب و فعالیت، بررسی ارتباط بین خستگی و راندمان فردی، آنالیز سیستم انسان ـ ماشین ، بررسی چیدمان تجهیزات ، ماکرو ارگونومی ، آنتروپومتری و سنجش ابعاد بدنی ، حرکت شناسی مفاصل ، نوبت کاری.
در بین موارد پیش گفت، یکی از معمول ترین مواردی که در ارگونومی بحث می شود ، طراحی ایستگاه های کار است. در این مقاله سعی شده است نکات ارگونومی در ایستگاه های کاری نشسته با تاکید بر اصول ارگونومی در طراحی صندلی مورد دقت قرار گیرند. همچنین اقدامات پژوهشی در حال انجام با محوریت ارگونومی محصول تشریح گردد. به طور کلی نشستن یکی از حالت های معمول بدن چه در حین کار و چه در زمان های استراحت است و بی تردید چنان چه اصول ارگونومی در این وضعیت بدنی مورد بی توجهی قرار گیرد، پیامدهای زیادی را سبب می گردد.

3 - ایستگاه های کار و اصول طراحی آن ها
ایستگاه کار به مکانی گفته می شود که کاربر درآن محل و به کمک تجهیزات مربوطه مشغول کار می باشد. ایستگاه های کار می توانند ثابت و یا چندگانه و متغیر باشند در واقع یک فرد ممکن است در حین انجام کار، تنها در یک ایستگاه کار اشتغال داشته باشد و یا ممکن است به دلیل نوع فعالیت بین ایستگاه های کاری گوناگون جابجاگردد.
ایستگاه های کار را به گروه های مختلف تقسیم بندی می شوندکه عمده آن ها به قرار زیرند :
1- ایستگاه کار نشسته
2- ایستگاه کار ایستاده
3- ایستگاه کار نشسته - ایستاده
عدم تناسب ابعادی بین ایستگاه های کار و ابعاد بدنی کارنان یا اپراتورها و همچنین استفاده از میز و صندلی های نامناسب و غیر ارگونومیک می تواند باعث بروز خستگی زودرس و یا صدمات جسمانی آنها شود. خم شدن های بیش از حد و غیرلازم به دلیل کوتاه بودن بلندی سطح کار و یا کشیدگی عضلات شانه به دلیل بالا بودن سطوح کار، نمونه هایی از عدم تطابق ایستگاه های کار با اپراتورخواهند بود. همان گونه که اشاره گردید طراحی ایستگاه های کار یکی از مباحث مهم در ارگونومی می باشد و ایستگاه های کاری نشسته نیز از جمله مواردی هستند که میزان مواجهه با آن بسیار معمول و زیاد است. بخش عمده ای از کارهای روزانه افراد در حرف مختلف به صورت نشسته انجام می گیرد و نشستن های طولانی مدت و یا استفاده از صندلی های نامناسب به صدمات جسمانی می انجامد.

4- فیزیولوژی نشستن
ستون مهره ها در انسان دارای سه انحنای مشخص در نواحی گردن، پشت و کمر می باشد که در حالت ایستاده قوس های این سه بخش (در یک فرد سالم) به صورت طبیعی خواهد بود (شکل 1) اما در حالت نشسته شرایط متفاوت می شود. در واقع زمانی که بدن از وضعیت ایستاده به نشسته تغییر حالت می دهد، لگن خاصره می چرخد و این چرخش باعث کشیدگی در ناحیه کمر می شود و انحنای طبیعی کمر تغییر کرده و کشیده تر می گردد. شکل (2 ) حالت های مختلف نشستن را با حالت ایستاده از نظر تغییر شکل ستوان فقرات نشان می دهد. این مقایسه نشان می دهد که در تمامی حالات مختلف نشستن (شکل 2 - B,C,D,E) وضعیت انحنای ستون مهره ها در ناحیه ی کمری نسبت به حالت ایستادن (شکل 2- A) دارای شرایط نامناسب می باشد. با توجه به مورد اخیر عدم اعمال ملاحظات ارگونومیک در طراحی ایستگاه های کاری نشسته می تواند به ناراحتی های ستون مهره ها منجر گردد. در این خصوص طراحی صندلی متناسب با اصول ارگونومی از جایگاه ویژه ای برخوردار خواهد بود با توجه به مواردی از جمله شناخت آسیب های احتمالی مرتبط با کار، مهندسی آنتروپومتری و ضوابط طراحی بخش های اصلی صندلی متناسب با نوع کار ضرورت خواهد بود. بخشی از این موارد ذیلا به اختصار آمده است.